Nikolaus Brüll

Nikolaus Brüll werd in 1922 geboren in Eupen, een voormalig Duitse stad die na de Eerste Wereldoorlog door België werd geannexeerd. Als gevolg van deze annexatie waren de familieleden van Nikolaus Belgische staatsburgers geworden, maar zijn ouders bleven zich voornamelijk Duits voelen. 

Na de inval van nazi-Duitsland in België in mei 1940 werd Eupen ingelijfd bij het Derde Rijk. Nikolaus sloot zich vrijwillig aan bij de Hitlerjugend en in september 1941 kreeg zijn familie de Duitse nationaliteit. Dit betekende dat hij werd opgeroepen om in Duitse dienst te treden; Nikolaus sloot zich aan bij de Wehrmacht. Na een militaire training van zes maanden vertrok hij in mei 1942 op 19-jarige leeftijd naar het Oostfront.

In augustus 1943 kwam zijn militaire loopbaan abrupt ten einde als gevolg van een ernstige verwonding aan zijn rechterbeen. Hierdoor moest zijn been zelfs worden geamputeerd en verbleef hij de rest van de oorlog in militaire ziekenhuizen. In mei 1945 werd hij gearresteerd door Amerikaanse troepen.

Na drie en een half jaar afwezigheid was Nikolaus in oktober 1945 in staat terug naar huis te keren. Na de bevrijding werd Eupen weer Belgisch grondgebied en alle ‘Duitse’ burgers in de stad, waaronder Nikolaus en zijn familie, werden onderworpen aan onderzoek. Vlak na zijn terugkeer werd Nikolaus opgesloten in het interneringskamp van Verviers vanwege verschillende aanklachten: gewapende strijd tegen België en lidmaatschap van de Hitlerjugend. Nikolaus bewees het verplichte karakter van zijn militaire dienst, werd vrijgelaten en kreeg uiteindelijk zijn politieke en burgerrechten terug.

Desondanks lukte het Nikolaus niet om de oorlog ooit achter zich te laten. Zijn ontbrekende rechterbeen en zijn wandelstok herinnerden hem dagelijks aan zijn niet te verbergen verleden.

Een groep leden van de Hitlerjugend in Eupen in 1940. Als gevolg van de Duitse annexatie van Eupen was de Hitlerjugend de enige officiële jeugdbeweging. © Family archive Brüll (www.belgiumwwii.be)
Nikolaus Brüll (links) verloor zijn rechterbeen na een verwonding aan het Oostfront, waarna hij een wandelstok gebruikte. © Family archive Brüll (www.belgiumwwii.be)

Malka Zimetbaum

Het levensverhaal van Malka Zimetbaum leidt ons van Polen naar België en weer terug naar Polen, waar het op tragische wijze tot een einde kwam. Vandaag de dag is Malka nog altijd een symbool van Joods verzet in Auschwitz en een bewijs van de transnationale ervaring die de Tweede Wereldoorlog voor vele betrokkenen vormde.

Als 10-jarig meisje emigreerde Malka samen met haar broer en ouders van Polen naar Antwerpen. Op school bewees Malka dat ze een talenknobbel had: ze sprak Nederlands, Frans, Duits, Engels en Pools.

Tijdens de bezetting van België werd Malka’s familie verplicht zich als Joods te laten registreren. Vanaf juni 1942 moest ze een Jodenster dragen. In juli van hetzelfde jaar werd Malka opgepakt op station Antwerpen-Centraal. Op dat moment was ze op weg terug uit Brussel, waar ze een schuilplaats voor haar familie probeerde te vinden.

Malka werd in september 1942 gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau. Bij aankomst werd ze aangewezen als tolk en boodschapper vanwege haar talenkennis. Door dit werk bevond ze zich in een bevoorrechte positie waarin ze haar medegevangenen kon helpen. Zo probeerde ze te zorgen dat gevangenen aangenamer werk kregen toegewezen, regelde ze voedsel en medicijnen en vrolijkte ze anderen op. Ook waarschuwde ze ziekenhuispatiënten voor aankomende ‘selecties’ en spoorde hen aan het ziekenhuis zo snel mogelijk te verlaten. Hier kreeg Malka de bijnaam Mala la Belge.

Malka werd verliefd op de Poolse politiek gevangene Edek Galiński. In juni 1944 lukte het Malka en Edek te ontsnappen, maar slechts twee weken later werden ze opnieuw opgepakt. Terug in Auschwitz werd het koppel geëxecuteerd op het plein van het kamp in het bijzijn van andere gevangenen, om zo een afschrikwekkend voorbeeld te stellen.

Na haar dood werd Mala la Belge een symbool van solidariteit, moed, mededogen en verzet vanwege haar daden in uitzonderlijk extreme omstandigheden.

Malka (links) met haar moeder Chaja en zus Merjem in 1926. © Kazerne Dossin
Edek Galiński in het concentratiekamp Auschwitz. © Panstwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oswiecimiu
Gedenkmuur voor Malka in Antwerpen. © www.antwerpenherdenkt.be/activiteiten/muurschildering-mala-zimetbaum