Poznaj

„Brama Grodzka-Teatr NN”, Lublin

#Polska

Lublin już we wczesnym średniowieczu był ważnym ośrodkiem politycznym, religijnym i gospodarczym. Jego znaczenie potwierdził otrzymany w 1317 r. przywilej lokacyjny. Tożsamość miasta ukształtowało jego położenie na styku wpływów politycznych, gospodarczych i kulturowych między Wschodem a Zachodem Europy. W historii żydowskiej Lublin zapisał się m. in. jako ważny ośrodek studiów talmudycznych, drukarstwa hebrajskiego i ruchu chasydzkiego. Przed II wojną światową miasto zamieszkiwało 120 000 osób, z których jedną trzecią stanowiła mniejszość żydowska, zróżnicowana pod względem społecznym, politycznym i religijnym. 

We wrześniu 1939 r. Lublin został zbombardowany i zajęty przez wojsko niemieckie. Miasto stało się siedzibą władz dystryktu lubelskiego, należącego do Generalnego Gubernatorstwa. Miejscową ludność szybko dotknęły represje okupanta, m. in. wysiedlenia, konfiskaty i praca przymusowa. Grupą szczególnie prześladowaną byli Żydzi. 

24 marca 1941 r. Niemcy utworzyli w Lublinie getto, gdzie na niewielkiej przestrzeni odizolowali około 35 tys. ludzi, skazując ich na głód, choroby i terror. Za samowolne opuszczenie dzielnicy zamkniętej groziła Żydom – jak i osobom udzielającym im pomocy – kara śmierci. 

Likwidacja lubelskiego getta rozpoczęła się 16 marca 1942 r. W ciągu miesiąca Niemcy deportowali do obozu zagłady w Bełżcu ok. 28 tys. osób, a następnie rozpoczęli wyburzanie dzielnicy żydowskiej. Był to początek akcji „Reinhardt”, mającej na celu wymordowanie wszystkich Żydów zgromadzonych wcześniej w gettach na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Naziści stworzyli obozy zagłady w Bełżcu i Sobiborze (dystrykt lubelski) oraz w Treblince (dystrykt warszawski). Czasowo taką funkcję pełnił również podlubelski obóz na Majdanku. W ciągu 20 miesięcy Niemcy wymordowali w nich ok. 2 milionów Żydów. Akcją, której główny sztab znajdował się w Lublinie, dowodził szef SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnik. 

II wojna światowa dramatycznie wpłynęła na losy Polski, przynosząc wyniszczenie państwa, zmianę jego granic i narzucenie systemu komunistycznego. Bilans ofiar to śmierć 5,5 milionów obywateli, z czego ponad połowa to polscy Żydzi. Zagłada dosięgła blisko 90% tej społeczności, stanowiącej ok. jedną dziesiątą przedwojennej ludności kraju. 

W okresie PRL pamięć o historii Żydów na ziemiach polskich była aktywnie zamazywana. Dopiero po upadku komunizmu w 1989 r. zaczęto odkrywać wielokulturową przeszłość, także w wymiarze lokalnym. 

W latach 90. XX w. powstał w Lublinie Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” – miejska instytucja kultury koncentrująca się na historii lubelskich Żydów jako integralnej część dziedzictwa kulturowego miasta. Zaprezentowane na wystawie biogramy to wybór z wielu historii, które trafiły do „Bramy Grodzkiej” w wyniku poszukiwań śladów przeszłości w archiwach oraz wspomnieniach ocalałych i świadków. Dzięki takim działaniom przywracana jest tożsamość ofiar Zagłady oraz zachowywana pamięć o nich, co pokazuje, jak ważne jest odnajdywanie nawet najmniejszych dowodów czyjegoś istnienia i oddanie głosu tym, którzy mieli nigdy nie opowiedzieć swoich historii. 

Photos

Informacje

„Brama Grodzka-Teatr NN”

Grodzka 21, 20-112
Lublin
Polska